Pojmovnik
Pretražujte po početnom slovu:
A B C Č Ć D DŽ Đ E F G H I J K L LJ M N NJ O P R S Š T U V Z Ž
ACP Države – predstavljaju africke, karipske i pacificke države-partnere Unije koje koriste pomoc iste uglavnom putem Evropskog fonda za razvoj.
Agencije Evropske unije – su tijela koja Unija osniva sa ciljem izvršavanja konkretnih tehnickih, naucnih ili administrativnih zadataka.Postoje od 1970ih, ali su zvanicno pocele sa funkcionisanjem nakon sastanka Evropskog savjeta u Briselu 1993. godine, a njihov ukupan broj trenutno je 29.
Agenda 2000 – predstavlja skup legislativnih mjera usvojen na samitu u Madridu 1995. godine, zasnovan na Komunikaciji Komisije pod nazivom “Agenda 2000: Za snažniju i širu Uniju.” Obuhvata cetiri glavne oblasti: reforma zajednicke poljoprivredne politike, reforma strukturne politike, instrumenti za pretpristupnu podršku i nova finansijska perspektiva (2000-2006). Glavni cilje Agende 2000 bio je priprema Unije za pristup novih država clanica jacajuci njene politike – Zajednicku poljoprivrednu politiku i Strukturnu politiku.
Anti-damping procedura – se pokrece u slucaju kada neka firma izvozi proizvod u Evropsku Uniju po nižoj cijeni od cijene proizvoda na svom domacem tržištu, što se cesto naziva “dampingom”. Ova procedura pocinje kada Komisija dobije žalbu od proizvodaca proizvoda u pitanju iz EU, nakon cega to objavljuje u Službenom listu EU i otvara process utvrdivanja linjenica, što može dovesti do mjera koje ce se odnositi na vremenski period ne duži od pet godina.
Anti-monopol procedura – predstavlja skup pravila o konkurenciji na Evropskom tržištu zastupljenih u Clanu 101 i 102 Ugovora o funkcionisanju Evropske unije, koji se ticu dogovora i poslovne prakse usljed kojih se stvara i iskorišcava dominantna pozicija neke kompanije na tržištu koja ogranicava konkurenciju. Institucija koja je zadužena za ocuvanje konkurencije i koja može nametnuti placanje kazni nakon što istraži slucaj, je Komisija.
Bijela knjiga – je dokument Evropske komisije koji sadrži prijedloge akcija na nivou Unije, a koji obicno uslijedi nakon Zelene knjige sa namjerom da se pokrene process konsultacija na evropskom nivou. Može dovestio do akcionih programa Unije za odredenu oblast.
Budžet Evropske Unije – se donosi na osnovu godišnjih prognoza i ukljucuje sve prihode i rashode Evropske Unije. Donošenje budžeta pociva na principu jedinstvenosti (jedan dokument o prihodima i rashodima), ravnoteže (rashodi ne mogu premašiti prihode) i odnosi se na odredenu godinu. Nacrt budžeta pravi Evropska komisija nakon cega Savjetom i Parlament dijele nadležnost. Godišnji budžeti se planiraju u sklopu meduinstitucionalnih dogovora – višegodišnjih finansijskih perspektiva koje obezbjeduju budžetsku stabilnost Unije.
COREPER – ili Komitet stalnih predstavnikeje tijelo koje priprema rad Savjeta Evropske unije. Organizovan je u dvije konfiguracije: Coreper I, koji je zadužen za tehnicka pitanja i sastoji se od zamjenika stalnih predstavnika i Coreper II, koji se bavi sa politickim, trgovinskim, ekonomskim i institucionalnim pitanjima na nivou ambasadora.
“Četiri slobode” – su srž pravnog sistema Evropske unije, kao i unutrašnjeg tržišta, a cine ih: slobodno kretanje kapitala, usluga, roba i ljudi. One omogucavaju razvoj tržišta koje je integrisano, konkurentno i otvoreno i za proizvodace i potrošace, a istovremeno zasnovano na principima transparentnosti, pravne jasnoce i neizvjesnosti što je u korist svim akterima. Takode, u okviru slobodnog kretanja ljudi, bitno je pomenuti pojam gradanina Unije, koji je dio Osnivackih ugovora od Lisabona.
Deklaracija iz Barselone – je donijeta na konferenciji u Barseloni 1995. godine sa namjerom uspostavljanja sveobuhvatnog Euromediteranskog partnerstva radi pretvaranja Mediterana u zajednicku oblast mira, stabilnosti i prosperiteta kroz jacanje politickog dijaloga i bezbjednosti, ekonomsko-finansijskog partnerstva kao i socijalnog, kulturnog i ljudskog partnerstva.
Deklaracija iz Lakena – ili Deklaracija o buducnosti Evropske Unije, usvojena je na sastanku Evropskog savjeta u Lakenu, 15. decembra 2001. godine sa vizijom Unije kao demokraticnije, transparentnije i efikasnije zajednice.
Državljanstvo Evropske Unije – je uspostavljeno Ugovorom o Evropskoj uniji u Mastrihtu a pojašnjeno i uredeno Sporazumom o funkcionisanju Evropske unije, tako što su gradanima Evropske unije (gradanima država clanica) dodjeljena konkretna prava. Cilj je da se potvrdi osjecaj pripadnosti Evropskoj uniji, ne zamjenjivanjem postojeceg, nacionalnog državljanstva, vec njegovim dopunjavanjem.
Državna pomoc – predstavlja aktivnost vlasti u državi (nacionalne, regionalne ili lokalne) koje, koristeci javna sredstva, favorizuju odredena preduzeca ili proizvodnju odredenih dobara. Zbog opasnosti koju ovakve aktivnosti mogu predstavljati po tržište, na nivou Unije su ovakve aktivnosti nadgledane od strane Evropske komisije zarad ocuvanja zdrave konkurencije.
Dvostruka vecina – je oblik glasanja kvalifikovanom vecinom koji ce biti primjenjivan od 1. januara 2014. godine, kako je predvideno Lisabonskim ugovorom. U suštini, dvostruka vecina znaci da vecina potrebna za usvajanje neke odluke zahtijeva podršku od makar 55% clanova Savjeta Evropske unije koji predstavljaju makar 65% populacije EU.
Ekonomska i monetarna unija – je krajnji ishod procesa koji je formalno poceo diskusijom na samitu u Mastrihtu u decembru 1991, gdje je postignut dogovor o tri faze koje ce se završiti usvajanjem jedinstvene valute. U prvoj fazi, od 1. jula 1990. do 31. decembra 1993, omoguceno je slobodno kretanje kapitala, veci nivo usaglašenosti ekonomskih politika kao i bliža saradnja izmedju banaka država clanica. Druga faza, od 1. januara 1994. do 31. decembra 1998, se sastojala od konvergencije ekonomskih i monetarnih politika država clanica, kao i osnivanja Evropskog monetarnog instituta i Evropske centralne banke. U trecoj fazi, zapocetoj 1. januara 1999, pocelo je štampanje i korišcenje jedinstvene valute i usaglašavanja kurseva razmjene valuta, otkada su i Euro novcanice i kovanice pocele da se koriste.
Eurojust – je tijelo EU osnovano odlukom Savjeta 2002. godine, koje obezbjeduje i olakšava saradnju javnih tužilaštava država clanica. Sastoji se od 27 nacionalnih predstavnika koji pripadaju ovoj branši. Osim što koordiniše rad relevantih institucija, Eurojust podstice uzajamnu medunarodnu pravnu pomoc, izvršava zahtjeve za isporucenje i evropske naloge za hapšenje.
Europol – je agencija Evropske unije koja je pocela sa radom 1998. godine. Ovlašcena je da se bori protiv teškog kriminala i terorizma kao instrument na usluzi državama clanicama kada govorimo o ovim fenomenima. Vecinom pomaže u razmjeni informacija, ako i analizi zlocina.
Evro-mediteransko partnerstvo (EUROMED) – je politika EU lansirana u Barseloni 1995. koja se tice zemalja Mediterana. Njen glavni cilj je unaprjedenje mira i stabilnosti u regionu kroz politicki dijalog u vezi sa zajednickim vrijednostima. Ovo partnerstvo je ojacano 2008. godine na samitu u Parizu i sastoji se i od bilateralnih i regionalnih sporazuma imajuci u vidu specificne potrebe zemalja ucesnica, kao i potrebe grupe zemalja koje se nalaze u slicnim okolnostima.
Evropa 'à la carte' – je izraz koji se odnosi na ideju o metodama integracije koje nijesu uniformne, gdje države clanice same biraju politike u koje žele da se u potpunosti ukljuce dok bi minimum zajednickih ciljeva morao biti poštovan.
Evropska bezbjednosna i odbrambena politika – Nakon prvog formalnog koraka – objave obavezivanja Unije u pogledu bezbjednosti i moguc razvoj zajednicke bezbjednosne politike u (Ugovor iz Mastrihta, 1992), Ugovor iz Amsterdama, u okviru Naslova V, dodaje humanitarne i operacije spašavanja, mirovne operacije i upotrebu sile u upravljanju krizama.
Evropska centralna banka (ECB) – je osnovana Ugovorom iz Amsterdama 1998. godine kao institucija EU koja sprovodi monetarnu politiku u 17 država Eurozone. Sa sjedištem u Frankfurtu u Njemackoj, primarni cilj ove banke je održavanje stabilnosti cijena u okviru Eurozone, što je ekvivalentno održavanju niske inflacije.
Evropska investiciona banka – je finansijsko tijelo EU osnovano 1957. godine Ugovorom iz Rima. Njen zadatak je da doprinese ekonomskoj, socijalnoj i teritorijalnoj koheziji kroz izbalansiran razvoj na teritoriji EU, tako što obezbjeduje dugorocno finansiranje projekata garantujuci ekonomsku, tehnicku, ekološku i finansijsku održivost, kao i dajuci kredite iz sredstava pozajmljenih na tržištu kapitala. Akcionari EIB su 27 država clanica EU. Evropskom investicionom bankom upravlja Odbor Guvernera koji se sastoji od 27 ministara finansija država clanica. Ona je pravno lice i finansijski je nezavisna.
Evropska istraživacka oblast – je projekat pokrenut od strane Evropske komisije 2000. godine u cilju stvaranja mreže instraživaca i njihovih istracivanja, omogucavajuci im da razmjenjuju podatke, uporeduju rezultate, realizuju miltu-disciplinarne studije i razmjene, kao id a zaštite nova naucna saznanja.
Evropska služba za spoljnu akciju – nakon promjena iz Ugovora iz Lisabona, pomaže Visokom predstavniku i usaglašava evropsku spoljnu akciju, priprema akcione predloge ili pozicije i primjenjuje ih nakon što ih Savjet odobri. Cine ga službenici iz relevatnih odsjeka Generalnog sekretarijata Savjeta, Evropske komisije i diplomatskih službi država clanica.
Evropska susjedska politika – je politika EU stvorena 2004. godine sa ciljem da se ideja o Široj Evropi, predocena u Komunikaciji Komisije iz 2003, sprovede u djelo. U okviru ove politike, EU saraduje sa svojim susjedima iz istocne Evrope, južnog Mediterana i južnog Kavkaza kako bi se radilo na izbjegavanju novih podjela bilo kakve vrste. Ono što je jedinstveno kod ove politike je njen individualan ili “skrojen” pristup svakoj državi ponaosob, imajuci u vidu zajednicke vrijednosti, vladavinu prava, ljudska prava, dobro upravljanje, ali i principe tržišne ekonomijei održivog razvoja.
Evropske prestonice kulture – su gradovi izabrani od strane Savjeta Evropske unije da postanu Evropske prijestonice kulture, u svrhu promovisanja razlicitosti kultura i bogatstva EU, okupljajuci ljude iz razlicitih djelova EU i tako promovišuci pojam gradanina Unije. Postoje specificni kriterijumi prema kojima neki grad mora da zadovolji da dobije ovaj status. Ovi kriterijumi nisi vezani samo za sadašnji izgled i znacaj tog grada vec i njegove buduce aktivnosti i planove za tu godinu, a u vezi sa promovisanjem razlicitosti kultura. Od 2011, Savjet bira dva grada iz dvije razlicite države clanice godišnje.
Evropski ekonomski i socijalni komitet – osnovan 1957. Ugovorom o EEZ, predstavlja savjetodavno tijelo Evropske unije u okviru kojeg su interesi razlicitih ekonomskih i socijalnih grupa zastupljeni, zbog cega ga i konsultuju Evropski parlament, Savjet i Komisija, ali može dati mišljenje i na sopstvenu inicijativu. Clanovi su predstavnici organizacija civilnog društva iz tri interesne sfere: poslodavci, radnici i kao i posebna zanimanja (interesne grupe, na prijmjer: farmeri, predstavnici potrošaca, porodice itd).
Evropski fond za regionalni razvoj (ERDF) – je stvoren 1957. godine (Rimski ugovori) u cilju obezbjedivanja i koordinisanja razvojne pomoci Zajednice u zemljama Afrike, Kariba i Pacifika (ACTs) i prekomorskim zemljama i teritorijama (OCTs) u oblastima ekonomskog razvoja, društvenog razvoja i regionalne saradnje i integracije.
Evropski nalog za hapšenje – je napravljen sa Okvirnom odlukom Savjeta 13. juna 2002. godine kako bi se ojacala saradnja izmedju pravosudnih vlasti u državama clanicama. U suštini, on predstavlja pravosudnu odluku koju izdaje država clanica u vezi sa hapšenjem i izrucivanjem osobe, ukoliko se nalazi negdje na teritoriji Unije, a tražena je u okviru krivicne istrage ili pritvora u toj državi.
Evropski Ombudsman – je institucija Evroopske unije osnovana Ugovorom o Evropskoj uniji (Mastriht, 1992) cija je glavna nadležnost da prima žalbe gradana Unije, ili bilo kog drugog pravnog ili fizickog lica koje boravi na teritoriji iste, u vezi sa eventualnim greškama u radu institucija, tijela ili drugih entiteta Unije (sem, naravno, Suda pravde Evropske unije). Ove žalbe mogu se ticati odbijanja pristupa informacijama, neopravdanih odlaganja, diskriminacije ili nedovoljne transparentnosti.
Evropski parlament – je institucija koji cine direktno izabrani predstavnici i demokratsko je jezgro Unije narocito jer upravo ova intitucija ne samo da dijeli zakonodavnu moc, ukljucujuci donošenje budžeta, sa Savjetom Evropske unije, vec i vrši nadzor ostalih institucija, kao i izbor Komisije.
Evropski socijalni fond – je stariji od dva Strukturna fonda Unije osnovan 1957. godine sa ciljem smanjivanja nezaposlenosti u EU, pretežno kroz davanje finansijeske pomoci onim državama clanicama i regionima koji su bili u zaostatku u ekonomskom pogledu.
Finansijska perspektiva – predstavlja plan budžeta za period od nekoliko godina. Njome se propisuje maksimum finansijskih obaveza dozvoljenih godišnje. Važeca finansijska perspektiva je za period od 2007. do 2013, u prošlosti to su bile: Delorov prvi paket (1988-1992), Delorov drugi paket (1993-1999) i Agenda 2000 (2000-2006).
Gallileo – je sistem evropske satelitske navigacije na kojem rade Evropska unija i Evropska svemirska agencija (ESA) od 2003. godine, a trebalo bi da bude pokrenut 2013. Stvoren je zarad obezbjedivanja nesmetanog, efikasnog i bezbjednosg transporta širom Evrope.
Instrument za pretpristupnu pomoc (IPA) – je trenutno jedini instrument pomoci zemljama koje su u procesu pridruživanja Evropskoj uniji da zadovolje tražene kriterijume, a koji je predviden finansijskom perspektivom od 2007 do 2013 godine. zamjenjujuci tako instrumente koji su za to bili predvideni Agendom 2000 (Phare, Sapard, Ispa i CARDS). Sastoji se iz pet komponenti: podrška tranziciji i izgradnji institucija, prekogranicna saradnja, regionalni razvoj, razvoj ljudskih resursa i ruralni razvoj. Od toga, zemlje koje su potencijalne kandidatkinje mogu tražiti pomoc u okviru prve dvije komponente, dok države kandidatkinje mogu crpiti sredstva iz svih pet.
i2010 – je strateški obrazac Komisije namijenjen informatickom društvu i medijima – “Evropsko informaticko društvo za 2010. godinu” sa prioritetima stvaranja jedinstvenog evropskog informatickog prostora i unaprjedenja inovacija i investicija u toj oblate.
Izuzeci (opt-outs) – stoje na raspolaganju svakoj državi clanici ukoliko ne želi da ucestvuje u odredenoj politici za konkretnu oblast, što naravno nije neograniceno i pravo koje se može zloupotrebljavati. najpoznatiji primjeri takvih izuzetaka ticu se slucajeva Danske, Ujedinjenog Kraljevstva i Irske u oblasti Šengen zakonodavstva u jednom dijelu.
Jednoglasnost – znaci saglasnot svih država clanica Savjeta Evropske Unije o prijedlogu da bi on bio usvojen. Ovaj princip odlucivanja je postao sve rjedi, tacnije može se reci da je ogranicen na one oblasti koje su još uvijek u svojoj srži predmet meduvladine saradnje.
Kancelarija za humanitarnu pomoc (ECHO) – S obzirom da je Evropska unija jedan od najvecih donatora humanitarne pomoci u svijetu, ova kancelarija je osnovana 1992. godine od strane Komisije sa zadatkom obezbjedivanja pomoci u krizama i pomoci žrtvama konflikata, kao i u slucaju prirodnih ili katastrofa ljudskog faktora izvan Evropske unije.
Klauzula solidarnosti – je inkorporirana u govor o funkcionisanju Evropske unije kao odgovor na teroristicki napad u Madridu 2004. godine, a bazirana je na vec postojecu klauzulu iz Evropske konvencije o ljudskim pravima. U suštini, ona daje mogucnost Uniji i državama clanicama da obezbijede pomoc državi clanici ukoliko je žrtva teroristickog napada ili katastrofe bilo da je prirodna ili postoji umiješanost ljudskog faktora.
Kohezioni fond – zajedno sa Strukturnim fondom, je osnovni instrument implementacije Kohezione politike, djelimicno finansirajuci djelovanje na polju ocuvanja životne sredine i saobracajne infrastrukture koje su od zajednickog interesa, zarad unaprjedenja ekonomske i socijalne kohezije širom Unije.
Komitet za mirenje – je komitet koji se sastaje kada u procesu redovnog zakonodavnog postupka, Savjet i Parlament ne mogu da se slože oko donošenja neke odluke. Ovaj komitet cine i predstavnici Savjeta i Parlamenta, uz prisustvo Predsjednika Komisije i Predsjednika Parlamenta kojima takode pomaže i Komisija da razriješe razlike u mišljenjima.
Komitologija – se odnosi na proceduru u okviru koje komiteti stvoreni za posebnu oblast pomažu Komisiji u primjenjivanju legislative na nivou Unije. Postoje razlicite vrste ovih komiteta kao što su na primjer: savjetodavni, upravni, regulatorni i regulatorni sa nadzorom.
Koncentracija preduzeca – predstavlja situaciju u kojoj se dva ili više preduzeca koncentrišu bilo spajanjem ili pripajanjem, što može donijeti prednosti, al ii loše uticati na tržište. Upravo iz ovog razloga, nadležnost Evropske komisije je da odobrava ili zabranjuje iste, u zavisnosti od seta kriterijuma i stepena njihove ispunjenosti.
Kopenhaški kriterijumi – su kriterijumi, utvrdeni u junu 1993. u Kopenhagenu, koje zemlje moraju da ispune radi ostvarivanja napretka na putu ka EU. Njima se zahtijeva da država ima institucionalnu stabilnost i kapacitet da sacuva demokratsku vladavinu i ljudska prava, funkcionalnu tržišnu ekonomiju i mogucnost da ispuni preuzete obaveze. Na samitu u Madridu, 1995, uvedeni su dodatni kriterijumi: kreiranje uslova za integraciju kroz administrativno prilagodavanje kako bi zakoni bili pravilno primjenjeni zahvaljujuci dobrim aministrativnim i pravosudnim kapacitetima.
- Kriterijumi konvergencije su kriterijumi koje država clanica mora da ispuni da bi usvojila Euro kao jedinstvenu valutu. To su sljedeca cetiri uslova:
- odnos državnog deficita i bruto domaceg proizvoda ne smije da premaši 3% i odnos državnog duga i bruto domaceg proizvoda ne smije da premaši 60%;
- mora postojati održiv stepen stabilnosti cijena i prosjecna stopa inflacije, posmatrana u periodu od jedne godine, koja nece premašiti više od 1.5 procentnog poena tri države clanice koje imaju najbolje rezultate u održavanju stabilnosti cijena;
- mora postojati dugorocnn nominalna kamatna stopa koja ne premašuje više od 2 procentna poena tri države clanice sa najboljim rezultatima u održavanju stabilnosti cijena;
- normalna margina oscilacija predocena mehanizmom valutnih kurseva mora biti poštovana bez ozbiljnih tenzija u okviru od maker dvije godine. (Preuzeto sa http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/convergence_criteria_en.htm )
Kvalifikovana vecina (QMV) – Po standardnoj zakonodavnoj procedure, Savjet Evropske unije u saodlucivanju sa Evropskim parlamentom, donosi odluke, koje se ticu Clana 16 Ugovora o Evropskoj uniji i Clana 235 Ugovora o funkcionisanju Evropske unije, kvalifikovanom vecinom. Da bi ova vecina bila postignuta potreban broj glasova je kroz istoriju bio mijenjan, trenutno to je 255 od ukupnih 345 glasova, iako je moguže da država clanica zahtijeva verifikaciju, kako bi ova vecina predstavljala maker 62% populacije Evropske unije. Od januara 2014. godine, sistem duple vecine ce biti uveden.
Lisabonska strategija – poznata i kao Lisabonska agenda ili pak Lisabonski process predstavlja strategiju i viziju, iz 2000. za period do 2010. godine, Evropske unije kao najkompetitivnije i najdinamicnije ekonomije, zasnovane na znjaju, sa mnogo vecim stepenom socijalne kohezije, nivoom zaposlenosti, a sve uz održiv ekonomski rast. Ova strategija nije ostvarena ni do ovog trenutka, pa samim tim ni do predvidenog roka.
Luksemburški kompromis – predstavlja odgovor na krizu “prazne stolice”, koja je nastala kao rezultat francuskog neogodovanja povodom postepenog prelaska sa jednoglasnog na vecinsko glasanje u Savjetu i povukla svoje predstavnike. Stoga je 30. januara 1996. godine potpisana ova politicka deklaracija od strane ministara spoljnih poslova, isticuci poželjnost povratka na jednoglasno donošenje odluka kada se to zatraži od strane jedne ili više država clanica. Naravno, ovaj document nema pravnu snagu izmjene Osnivackih ugovora niti je sam po sebi obavezujuci, medutim, ima veliku važnost politickog karaktera.
Mala i srednja preduzeća (SMEs) – su u Uniji, gdje cine više od 90% od svih evropskih preduzeca i jezgro evropske ekonomije, jasno definisana. U suštini se dijele po sljedecoj logici: mikro-preduzeca su ona koja imaju manje od 10 zaposlenih, mala preduzeca manje od 50, a srednja preduzeca manje od 250.
Mehanizam brzog reagovanja – je ustanovljen 2001. godine, kao odgovor pokušaj da Unija nade brz, efikasan i fleksibilan odgovor na krizne situacije, kao mehanizam koji primjenjuje, vodi i ocjenjuje Evropske komisija.
Natura 2000 – predstavlja niz oblasti unutar Evropske unije, koja su u suštini staništa životinjskih i biljnih vrsta koja moraju biti zašticena po “Direktivi o pticama” (1979) i “Direktivi o staništima” (1992). Neke od ovih oblasti, koje trenutno zauzimaju površinu od oko 20% teritorije EU, ne mogu biti korištene od strane industrijalaca, pa cak ni od strane privatnih farmera, dok druga mogu, ali pod strogo utvrdenim uslovima.
Oblast slobode, bezbjednosti i pravde - nekada treci ‘’stub’’ u strukturi stvorenoj u Maastrihtu 1992, je sada ‘’komunitarizovana’’ (Naslov V Ugovora o funkcionisanju EU), što znaci da je sada vecim dijelom u oblasti nadležnosti Unije (iako ne savim), a bavi se ne samo obezbjedjivanjem slobode kretanja ljudi na teritoriji EU, vec i obezbjedivanjem višeg nivoa bezbjednosti kroz borbu protiv kriminala, rasizma i ksenofobije.
OLAF – je kancelarija Evropske komisije za borbu protiv pronevjere koja je u junu 1999. godine zamijenila dotadašnje koordinacionu jedinicu za istu oblast. Dakle, glavni cilj je borba protiv pronevjere koja se tice budžeta Evropske unije.
Opšte smjernice za ekonomsku politiku – su preporuke Savjeta koje se objavljuju za period od tri uzastopne godine, a koje omogucavaju multilateralno nadgledanje ekonomskih trendova u državama clanicama i predstavljaju korisnu vezu izmedju ekonomskih politika država clanica.
Otvoreni metod koordinacije (OMK) – je relativno novi obrazac saradnje medu državama clanicama Unije u oblastima koje su u njihovoj nadležnosti, kao što su zaposšljavanje, socijalna zaštita, socijalna inkluzija, obrazovanje, mladi i obuka. U okviru ove u potpunosti meduvladine saradnje, države clanice ocjenjuju jedna drugu što stvara pritisak dodatno pojacan nadzorom Evropske komisije. Iako nema ucešca Evropskoh parlamenta i Suda pravde Evropske unije, odsustvo nadnacionalnosti ne znaci i odsustvo realizacije, što je osigurano upravo medusobnim “nadgledanjem” od strane partnera.
Pakt za stabilnost i rast – je dokument koji je nastao kao rezultat trece faze stvaranja monetarne unije, 1. januara 1999. godine, sa ciljem da obezbijedi disciplinu država clanica u pogledu nakon uvodenja zajednicke valute, narocito kroz pracenje budžetskog deficit u državama.
Petersburški zadaci (obaveze) – usvojeni su u okviru Petersburške deklaracije na sastanku Savjeta ministara Zapadnoevropske unije (ZEU) u junu 1992. godine, when Member States of the WEU kada su države clanice ZEU objavile spremnost da daju na raspolaganje svoje redovne oružanje snage NATO-u i Evropskoj uniji. Ovaj set zadataka predstavlja sastavni dio Evropske odbrambene politike, a dio su Osnivackih ugovora od Mastrihta. Oni su prošireni Lisabonskim ugovorom ii ma ih šest: humanitarne obaveze i spasavanje, prevencija konflikata i misije održanja mira, borbene snage u upravnjanju krizom, zajednicke operacije razoružanja, vojna pomoc i savjetovanje i pomaganje u post-konfliktnim situacijama.
PHARE Program – je jedan od tri pretpristupna instrumenta koji je Unija kreirala za pomoc zemljama koje su u procesu pridruženja da bi se za taj proces pripremile. Stvoren je 1989. godine, a zemlje Zapadnog Balkana su ga mogle koristiti sve do 2000. godine.
Podjela nadležnosti – Osnivacki ugovori predvidaju jasnu podjelu nadležnosti iymedu Evropske unije i država clanica. Naime, postoje oblasti (kao što su carinska unija, pravila konkurencijeili zajednicka trgovinska politika, i td) u kojima postoji iskljuciva nadležnos Unije da donosi pravno obavezujuce akte. S druge strane, postoji mnogo veci broj oblasti u okviru kojih Unija i države clanice dijele nadležnost, tako da i države mogu samostalno djelovati i donositi pravno obavezujuce akte, ukoliko to vec nije ucinjeno na nivou Unije. Na kraju, postoje i oblasti u okviru kojih EU nema nikakve nadležnosti, sem što može poslužiti kao platforma za saradnju.
Pojačana saradnja – koju može pokrenuti minimum devet država clanica, omogucava saradnju na polju odredenih politika, u zakonskom okviru EU, kao posljednje utocište tamo gdje Savjet odluci da neki od važnih ciljeva ne mogu biti postignuti od strane svih država clanica EU. Ova mogucnost nije na raspolaganju državama clanicama ukoliko se time nadležnosti iz Ugovora prekoracuju, kao i ako se radi o oblasti iz iskljucive nadležnosti Unije. Od Amsterdamskog ugovora, kojim je i uvedena, pojacana saradnja je u toku godina reformisana da bi postala pojednostavljena.
Ponderisanje glasova u Savjetu Evropske unije – predstavlja sistem alokacije glasova kojim raspolažu države clanice u skladu sa populcijom koju imaju (sa prilagodavanjem koje je proizvelo svojevrsnu preveliku predstavljenost “malih” država clanica gledano kroz populaciju), po cemu države clanice sa najbrojnijom populacijom imaju 27-29 glasova, države srednje velicine populacije 7-14, dok države sa malobrojnom poopulacijom imaju 3 ili 4 glasa.
Povelja o osnovnim pravima – je donešena u Nici 2000. godine i imala je samo deklarativnu moc do Ugovora iz Lisabona kada je postala integralnim dijelom Ugovora ( nakon što je izmijenjena 2007. godine) i postala je obavezujuca. Osim gradanskih i ljudskih prava, Povelja takode pokriva socijalna prava radnika, zaštitu podataka, bioetiku i pravo na dobru administraciju. Naravno, potrebno je imati na umu da je njeno primijenjivanje ograniceno na oblast implementacije Ugovora.
Povelja o osnovnim socijalnim pravima radnika Zajednice – je usvojena 1989. od strane svih država clanica, osim Velike Britanije, u svrhu postavljanja moralnih obaveza kad su socijalna prava u pitanju. Iako je dio Amsterdamskog sporazuma, nije joj dodijeljeno više od politicke vrijednosti. Trenutno, prava predocena u ovoj Povelji (u vezi sa tržištem rada, strucnim usavršavanjem, društvenom zaštitom, jednakim uslovima, zdravljem i zaštitom na poslu) su ukljucena u Povelju o fundamentalnim pravima koja je od Lisabonskog sporazuma obavezujuca.
Pravo konkurencije – se odnosi na set provizija predocene Ugovorima (Clan 101, 102 i 107 Ugovora o funkcionisanju Evropske unije) i razlicitim sekundarnim aktima koji imaju cilj da ocuvaju slobodnu i fer konkurenciju na tržištu. Ova politika pociva na principima zabrane uspostavljanja i iskorišcavanja dominantnih pozicija, preventivnog nadgledanja pripajanja i nadgledanja državne pomoci, kao i liberalizacije tržišta od monopola i saradnje sa nadležnim organima za konkurenciju van Evopske unije. Komisija, kroz svoj Generalni direktorat za konkurenciju, zajedno sa nacionalnim organima nadležnim za istu, je insitucija ovlašcena za primjenjivanje prava konkurencije.
Prekomorske zemlje i teritorije (OCT) – Trenutno postoji dvadeset zemalja koje su ustavom zavisne od cetiri države clanice Evropske unije: Danska, Francuska, Ujedinjeno Kraljevstvo i Holandija. Gradani ovih država, sa izuzetkom Bermuda (po zvanicnoj odluci vlasti), su prakticno gradani Evropske unije, a ove zemlje polažu prava na sredstva iz raznih fondova Unije, kao što su oblasti istraživanja, obrazovanja, kompetitivnosti i inovacija, kao i kulture i audio-vizuelnih programa.
Predsjednik Evropskog savjeta – Lisabonskim ugovorom, tacnije Ugovorom o Evropskoj uniji, Clan 15, uspostavljena je funkcija Predsjednika Evropskog savjeta koja je trajnijeg karaktera sa obnovljivim mandatom od dvije i po godine. Pored obaveza koje se ticu konkretno vodenja Evropskog savjeta, njegova/njena uloga je kljucna u stvaranju kohezije medu državama clanicama, kao i uspostavljanju jedinstvanog stanovišta u okviru Zajednicke spoljne i bezbjednosne politike, naravno, ne ulazeci u nadležnosti Visokog predstavnika za istu.
PreLex – je baza podataka koja sadrži meduinstitucionalne procedure i prati sve fazi procesa donošenja odluka, na taj nacin prateci rad raznih institucija Evropske unije. To ukljucuje sve prijedloga Evropske komisije, kao i ostala dokumenta upucena Savjetu Evropske unije i Evropskom parlamentu.
Principi subsidijarnosti i proporcionalnosti – Oba principa ureduju funkcionisanje Evropske unije u skladu sa ovlašcenjima, odredujuci granice aktivnostima njenih institucija. Princip subsidijarnosti primjenjuje se u oblasti podijeljene nadležnosti Unije i država clanica, isticuci da u oblastima podijeljene nadležnosti Unija ce djelati samo gdje ciljevi istaknuti u Osnivackim ugovorima ne mogu biti bolje ostvareni na nacionalnom, regionalnom ili lokalnom nivou, tako da bi bili realizovani što bliže gradanima. Princip proporcionalnosti je u uskoj vezi sa prvim principom jer, po njemu, umiješanost institucija, u vec pomenute oblasti dijeljene nadležnosti, mora biti u granicama onog što je naophodno da bi se postigli ciljevi istaknuti u Ugovorima.
Princip predostrožnosti – je princip razvijen u okviru prava o zaštiti životne sredine od strane Evropske komisije 2000. godine, kao princip koji je obavezan za razmatranje pri pravljenju projekta koji bi mogao ostaviti traga na životnu sredinu znacajnijih razmjera. Naime, on se mora koristiti kada su naucni podaci nedostatni, nejasni ili kada je teško napraviti konacan sud na bazi istih i onda kada preliminarno naucno istraživanje pokazuje da postoji realan potencijalno opasan efekat na životnu sredinu, zdravlje ljudi, životinja ili biljaka.
Princip uzajamnog priznavanja – odnosi se prije svega na standarde iz oblasti slobodnog kretanja roba u trgovini unutar EU. Naime, po ovom principu, roba koja jednom legalno ude na tržište jedne od država clanica, nece podleci harmonizaciji u okviru Unije, cak iako ne ispunjava sve tehnicke zahtjeve svake od država clanica; dakle, moci ce da se slobodno distribuira širom EU.
Procedura konsultacije – predvidena Clanom 192 Ugovora o funkcionisanju EU, omogucava Evropskom parlamentu da izrazi svoje mišljenje o nekom prijedlogu Komisije. Nakon što Komisija pošalje svoj prijedlog Savjetu, on mora da konsultuje Parlament ali nije dužan da smatra odgovor Parlamenta obavezujucim. Ovdje se vide ogranicenja ovlašcenja Parlamenta u ovoj proceduri, iako Komisija cesto pažljivo razmotri mišljenje istog.
Procedura “pristanka” – je uvedena 1986. godine Jedinstvenim evropskim aktom i odnosi se na obavezu Savjeta da dobije saglasnost Evropskog parlamenta prije donošenja odredenih akata. Parlament ima pravo da odbije ili prihvati predlog zakona. U slucaju odbijanja, doticni akt ne može biti usvojen.
Procedura saodlučivanja – poznata kao i “redovni zakonodavni postupak’’, je proces donošenja odluka koja ukljucuje tri institucije: Komisiju, Savjet i Parlament. Može se satojati od jednog, dva ili tri citanja. U suštini, ova procedura se pokrece prijedlogom akta od strane Komisije prema Savjetu i Parlamentu. U okviru prvog citanja, Parlament usvaja svoj stav koji prosljeduje Savjetu koji može da se složi, što bi dovelo da usvajanja akta, ili da se ne složi i da ponese sopstveni prijedlog, to jest izmjenu postojeceg, koju ce uz obrazloženje dostaviti Parlamentu i Komisiji. U okviru drugog citanja, Parlament može da usvoji stav Savjeta i time je i akt prihvacen, da odbije isti, kao i da predloži izmjene koje ce proslijediti Savjetu i Komisiji. Ukoliko su predložene izmjene, Savjet može da ih prihvati, što naravno dovodi do usvajanja akta ili da ih odbije što bi dovelo do stvaranja Komiteta za mirenje sa zadatkom da postigne konsenzus. Ovo tijelo može da predloži zajednicki document ili, ukoliko ne uspije u tome, akt nece biti usvojen. Trece citanje podrazumijeva glasanje Parlamenta i Savjeta povodom zajednickog dokumenta Komiteta koji može biti usvojen ili odbacen, što bi znacilo usvajanje ili odbacivanje prijedloga tog akta.
Proces stabilizacije i pridruživanja – je pokrenut na samitu u Zagrebu 2000. godine od strane Evropske unije kao pristup zemljama Zapadnog Balkana (Albanija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Makedonija, Crna Gora i Srbija, ukljucujuci Kosovo u skladu sa Rezolucijom 1244 Savjeta bezbjednosti). Proces stabilizacije i pridruživanja je stvoren sa ciljem obezbjedivanja mira i stabilnosti u region, kao i jacanja demokratije, vladavine prava i razvoja ekonomija slobodnog tržišta. ovaj process je unaprijeden na samitu u Solunu 2003. godine kada su odredene i komponente procesa: bilateralni sporazumi (Sporazumi o stabilizaciji i pridruživanju), stvaranje preferencijalnih trgovinskih aranžmana sa Unijom i finansijski intrumenti (IPA).
Revizorski sud – je osmišljen Briselskim ugovorom iz 1975. godine u svrhu kontrole prihoda i rashoda Evropske unije (ukljucujuci sve institucije), radi jacanja finansijskog upravljanja. Od 1992.godine i Ugovora u Mastrihtu, Revizorski sud postaje institucija EU. Iako, od Amsterdama, može da prati i otkriva bilo kakve neregularnosti i zatim ih prijavi Parlamentu i Savjetu, ovaj sud ne može da ih i sankcioniše. Cine ga po jedan predstavnik iz svake države clanice koje bira Savjet na period od šest godina, sa mogucnošcu obnavljanja mandata.
Savjet Evropske unije – je jedna od dvije najvažnije i najuticajnije institucije Unije za donošenje odluka. Sjedište mu je u Briselu, sa povremenim sastancima u Luksemburgu. Njegovi clanovi su ministri iz država clanica za razlicite oblasti, stoga Savjet zasijeda u razlicitim konfiguracijama u zavisnosti od oblasti od interesa (Opšti poslovi i spoljni odnosi, Ekonomija i finansije, Zapošljavanje, Socijalna politika, Zdravlje i poslovi potrošaca itd). Ovo tijelo je, osim zakonodavne i budžetske moci, i glavna institucija za spoljnu politiku kao i za koordinaciju ekonomskih politika. Ima rotirajuce Predsjedništvo na svakih šest mjeseci a od 2007. na svakih 18 mjeseci tri Predsjedništva planiraju nacrt zajednickog programa. Odluke se obicno donose u okviru procedure saodlucivanja sa Parlamentom i može ih donijeti jednoglasno, prostom vecinom i kvalifikovanom vecinom, koja se najcešce i koristi.
Screening – predstavlja pripremnu fazu pregovora o pristupanju Evropskoj uniji, koja je rezultat zajednickih napora Evropske komisije i države kandidatkinje, u okviru cega je toj drdavi omoguceno da se upozna sa acquis-jem, kao id a predstavi svoje mogucnosti u pogledu implementacije istog.
Sjeverna dimenzija – je politika EU koja okuplja cetiri partnera – Evropsku uniju, Norvešku, Island i Rusku Federaciju od 1999. Za cilj ima jacanje dijaloga, saradnje i stabilnosti, kao i unaprjedenje ekonomske integracije, kompetitivnosti i održivog razvoja u Sjevernoj Evropi.
Strukturni fondovi – predstavljaju u stvari dva fonda (Evropski fond za regionalni razvoj – 1975. i Evropski socijalni fon - 1958) oba i cilju podrške u smanjenju dispariteta izmedu ne samo država clanica, vec i regija u Evropskoj uniji, a zarad postizanja ekonomske, socijalne i teritorijalne kohezije.
Sud pravde Evropske Unije – je stvoren 1952. godine Ugovorom o stvaranju Evropske zajednice za ugalj i čelik i predstavlja ‘’zaštitnika Ugovora’’. U okviru njegovog sistema postoje Sud pravde, Opšti sud i specijalizovani sudovi. Sjedište Suda pravde EU je u Luksemburgu i cine ga 27 sudija (po jedan za svaku državu clanicu) i osam Generalnih advokata koji imaju ulogu davanja sveobuhvatnog izvještaja o slucaju u pitanju, u formi Mišljenja. Pored toga što osigurava da institucije EU i vlade država clanica djelaju u skladu sa Ugovorima (tužbe o povredi procedura, propuštanje djelovanja, tužba za poništenje), Sud pravde Evorpske unije donosi presude, na zahtjev nacionalnih sudova, o interpretaciji ili utvrdivanju validnosti odredbi koje su dio prava EU (preliminarna odluka).
Šengenski sporazum – je potpisan 1985. godine kada su se Belgija, Francuska, Njemacka, Luksemburg i Holandija usaglasile da postepeno uvedu sistem bez kontrole na zajednickim granicama i uvedu slobodu kretanaj za sve gradanje zemalja potpisnica, koa i drugih država clanica, al ii prema trecim državama. Oblast je dodatno konkretizovana Šengenskom konvencijom od juna 1990. godine, koja je stupila na snagu 1995. godine, kao dokument koji je utvrdio aranžmane koji bi ocuvali sprovodenje slobode kretanja. Postepeno je sve više i više zemalja postal potpisnicama ovog Sporazuma, iako sve države clanice na ucestvuju na istom nivou.
Unija kao pravno lice – Članom 47 Ugovora o Evropskoj uniji, ona je dobila status pravnog lica, što obuhvata prava i obaveze da pregovara i sklapa ugovore u okviru ovlašcenja koja su joj data u odnosu na države clanice, da postane clanica medunarodne organizacije, kao i da ima svoja predstavništva u trecim državama.
Visoki predstavnik/ca Unije za spoljne poslove i bezbjednosnu politiku – je funkcija stvorena Ugovorom iz Amsterdama, cije su nadležnosti proširene Lisabonskim ugovorom. Naime, ova funkcija obuhvata i predsjedavanja Savjetom Evropske unije za spoljne poslove, ali i ulogu Potpredsjednika/ce Komisije.
Zajednička poljoprivredna politika (ZPP) – je jedna od centralnih politika Unije jer cini oko 45% potrošnje budžeta. Pošto je oblast gdje države clanice i Unija dijele nadležnost, odluke se ponekad teško donose, što cini ZZP jednom od najzanimljivijih i najkontroverznijih politika koja zahtijeva odredene promjene kada je u pitanju odnos prihoda i rashoda, kao i podjednaka distribucija sredstava širom Unije. Napravljena je u cilju osamostaljivanja EU po pitanju nabavke i potrošnje prehrambenih proizvoda. Nakon postizanja tog cilja, ZZP je ostala ista, samo je promijenila svrhu djelovanja. U ovoj oblasti politike se trenutno vrše reforme koje su pocele 2003. a koje su vec doprinijele smanjenju finansiranja ZZPa iz budžeta Unije.
Zajednička ribarska politika (ZRP) – postoji još od Rimskog sporazuma 1957, ali je postala u potpunosti ‘’zajednička’’ tek 1973. Dijeli slicne ciljeve sa ZPP-om, s tim što je akcenat stavljen na zaštitu zaliha ribe i očuvanje morskog dobra. Vremenom je dodato još par ciljeva kao što su održiva eksploatacija resursa, zaštita prirodne okoline, visok nivo zaštite ljudskog zdravlja i ekonomska i društvena kohezija.
Zajednička spoljna i bezbjednosna politika (ZSBP) – je osnovana kao drugi ‘’stub’’ u staroj strukturi iz Ugovora u Mastrihtu (1992), ali i dan danas predstavlja srž sposobnosti Evropske unije da preduzima mjere u prevenciji konflikta i rješavanju kriza kroz razvoj vojnih i civilnih snaga. Ova politika je medudržavna u svojoj prirodi, ali njena uloga postaje sve znacajnija, narocito kroz uticaj Visokog predstavnika za spoljne poslove i bezbjednosnu politiku.
Zajednička trgovinska politika (ZTP) – pokriva jednu od najvažnijih oblasti kada je u pitanju uticaj EU u svijetu, jer spada pod iskljucivu nadležnost Unije. Komisija je glavna instucija koja ucestvuje u pregovaranju i kreiranju sporazuma koji regulišu trgovinske odnose ostalim zemljama, posebno kroz zajednicku carinsku tarifu i zajednicki režim uvoza i izvoza a nakon Lisabonskog sporazuma i direktne strane investicije postaju dio ZTPa.
Zelena knjiga – predstavlja dokument koji donosi Komisija sa ciljem da zapocne diskusiju na odredenu temu širom Evropske unije.
Izvori:
http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/
